هرسال همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی که از ۲۴ آبان تا اول آذرماه به این عنوان نامگذاری شده است موضوع کتاب و کتابخوانی در رسانه‌ها مطرح می‌شود ولی همچنان بی مهری و غفلت از فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه رو به گسترش است.
قم به عنوان ام القرای جهان تشییع به «شهر کتابخانه‌ها» معروف است اما با کمبود کتابخانه‌های عمومی در این شهر مواجه هستیم و حتی افرادی که مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد ندارند نمی‌توانند از برخی کتابخانه‌های این شهر استفاده کنند.
از این رو بر آن شدیم تا گفت‌وگویی با حجت الاسلام امیرعطاءاله جباری، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان قم داشته و از عملکرد این اداره کل در خصوص گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی، اقدامات انجام گرفته و دیگر مسائل مربوط به این حوزه اطلاعاتی را کسب کنیم که مشروح آن در ذیل می‌آید:
چند کتابخانه عمومی در قم وجود دارد؟
حدود ۴۰ کتابخانه تحت نظر اداره کل کتابخانه‌های قم است که از این تعداد ۲۳ کتابخانه نهادی و مستقیم زیر نظر این اداره کل فعالیت دارند و بقیه مشارکتی هستند.
۲۳ کتابخانه شامل کتابخانه آیت الله خامنه‌ای، علامه امینی، مریم(س)، موسسه امام صادق(ع)، شهدای قم، فاطمه الزهرا(س)، یادگار امام(ره)، امام صادق(ع)، امام علی(ع)، ایثار، نرگس، علی بن موسی الرضا(ع)، ریحانه النبی(ع)، امام خمینی(ره)، امام حسین(ع) می‌باشد.
چند کتابخانه در بخش‌ها و روستاهای استان قم وجود دارد؟
۸ کتابخانه؛ تحت عناوین آیت الله خامنه‌ای در شهر جعفریه، ملاصدرا در شهر کهک، شهدای نایه در روستای نایه، شهدای فردو در فردو، شهدای صرم در روستای صرم، ولیعصر(عج) در روستای مبارک آباد، امام حسین(ع) در روستای طایقان و شهید چمران در سلفچگان دایر است.
طبق برنامه اگر مشکل بودجه برطرف شود درصدد ایجاد کتابخانه برای روستاهای بالای یک هزار و ۵۰۰ نفر هستیم.
اما روستاها نیز باید پتانسیل ایجاد کتابخانه را داشته باشند و مردم نیز باید به این نیاز برسند و خودشان به میدان آیند و استقبال و درخواست خود را اعلام کنند که نیازمند کتابخانه هستند تا ما خدمت بهتری را ارائه دهیم.
آیا توزیع عادلانه‌ای در ایجاد کتابخانه در مناطق محروم و بخش‌های قم هم وجود دارد؟
توزیع کتابخانه‌ها در قم به‌درستی انجام نشده و همه تلاشمان است که مناطق محروم و روستاهای استان مجهز به کتابخانه عمومی شوند تا از همان خدمتی که به شهرنشینان ارائه می‌شود در روستاها هم ارائه شود.
کتابخانه‌های عمومی چه تعداد عضو دارند؟
سال ۹۲، ۲۰ هزار و ۸۹۰ نفر و سال ۹۴، ۱۷ هزار و ۴۰۳ نفر عضو کتابخانه‌های عمومی قم بودند که در سال ۹۵ قرارداد ۱۰ کتابخانه مشارکتی به دلیل نداشتن تمایل و همکاری مطلوب تمدید نشد.
چه میزان کتاب از شما امانت گرفته می‌شود؟
سال ۹۲، ۴۱۹ هزار و ۱۳۹ و در سال ۹۴، ۵۶۳ هزار و ۲۰۲ کتاب امانت گرفته شده است.
تعداد نسخ موجود در کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش این اداره کل چه تعداد است؟
سال ۹۲، ۳۱۰ هزار و ۱۷۴، سال ۹۳، ۳۳۹ هزار و ۶۶۳ و به یک باره در سال ۹۴ به ۷۸۲ هزار و ۵۲۹ عدد افزایش یافته است.
پنج ماهه ابتدای سال ۹۵ این رقم به چه میزان رسیده است؟
در کتابخانه‌هایی که تحت پوشش این اداره کل هستند ۷۸۵ هزار و ۲۹۰ جلد کتاب و با احتساب کتابخانه‌های مشارکتی نزدیک به یک میلیون کتاب در کتابخانه‌های عمومی قم وجود دارد.
البته کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نزدیک به یک میلیون کتاب دارد که در این آمار دیده نشده است.
کتاب‌های کتابخانه آستانه در این آمار لحاظ شده؟
بله.
زیربنای کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش اداره کل استان چند متر مربع است؟
سال ۹۲ نزدیک ۱۴ هزار متر و سال ۹۴ به بیش از ۱۶ هزار متر رسیدهاست.
به نسبت چه تعداد جمعیت، چه میزان کتابخانه باید وجود داشته باشد؟
نهاد کتابخانه‌های عمومی تعریفی دارد که در افق ۱۴۰۴ باید به عددی برسیم که هنوز با آن فاصله داریم.
به ازای هر ۱۰۰ نفر، باید چهارم‌تر مربع فضای کتابخانه‌ای داشته باشیم و در چشم انداز نهاد آمده که کجا هستیم و به کجا باید برسیم.
تأکید مقام معظم رهبری بر توسعه فضای کتابخانه‌ای است که باید خلأها را در این خصوص جبران کرد با تمام محدودیت‌های مالی مسئولان استان همکاری خوبی داشتند زیرا ما به تنهایی نمی‌توانیم از عهده کار برآییم.
سازمان برنامه و بودجه، استاندار که خود رئیس انجمن کتابخانه‌های عمومی استان است و مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی همکاری خوبی داشتند و جا دارد که شورای شهر و شهرداری همکاری بیشتری با ما داشته باشند.
طبق طرحی که اواخر سال ۹۳ مصوب شد باید در بوستان‌ها زمین یا ساختمانی را در اختیار اداره کل کتابخانه‌ها قرار می‌دادند اما پیگیری‌های ما هنوز به نتیجه نرسیده است.
چرا محقق نشد؟
زیرا در اغلب موارد فرهنگ اولویت آخر است و به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد آن‌گونه که لازم است به فرهنگ عمومی که فرهنگ کتاب و کتابخوانی جزو مهم آن است بها داده نمی‌شود.
بیش از این باید در بحث فرهنگ ورود پیدا کنیم زیرا کسی که در حوزه کتاب و کتابخوانی از سطح مطالعاتی بالایی برخوردار باشد فرهنگ شهرنشینی، شهروندی و همسایه داری وی نیز به تبع آن افزایش می‌یابد و بسیاری از مشکلات ما برطرف خواهد شد.
کسانی که با کتاب سر و کار دارند انسان فرهنگی محسوب می‌شوند و کودکان و نوجوانان فعال در کتابخانه‌ها در آینده نیز برای جامعه انسان‌های فرهنگی خواهند شد و با کسانی که سرو کاری با کتاب ندارند متفاوت هستند.
تا پایان سال چند کتابخانه در قم ایجاد می‌شود؟
در روستای بزرگ جنداب در بخش سلفچگان و روستای کرمجگان در بخش کهک در صدد ایجاد کتابخانه هستیم که پیگیری‌های اولیه آن انجام شده و نیازمند حمایت و اختصاص بودجه است.
در محله نوبهار نیز یک پروژه در دست ساخت داریم که اگر بودجه به موقع تأمین شود در دهه مبارک فجر افتتاح خواهد شد
۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی و سه هزار متر مربع زیربنا دارد و تحول فرهنگی خوبی را در این منطقه به وجود خواهد آورد.
این کتابخانه را با چه تعداد کتاب افتتاح می‌کنید؟
ابتدا با ۲۰ هزار جلد کتاب راه‌اندازی می‌کنیم و اگر هر کجای استان مکان در اختیار ما بگذارند به سرعت مجهز می‌کنیم.
اگر دهیاری‌ها و بخشداران همکاری کنند در روستاهای کم جمعیت نیز نیاز به کتابخانه راحتی با ایجاد چند قفسه و تعدادی کتاب تأمین می‌کنیم.
اگر مکان در اختیار شما قرار نگیرد کاری انجام نمی‌دهید؟
خود را محدود به مکان نمی‌کنیم اگر هر فضایی باشد کتاب را در دسترس مردم قرار می‌دهیم و به این منظور اخیراً با مدیرکل راه آهن صحبت کردیم که در قطارهایی که از مقصد قم حرکت می‌کنند کتاب‌هایی را قرار دهیم که مسافران در طول سفر بتوانند از کتاب بهره‌مند شوند.
نسبت به جمعیت کتابخانه کم داریم اما اگر ما کتابخانه ایجاد کنیم اما کتاب‌خوان نباشد فایده‌ای نخواهد داشت مردم هم باید استقبال داشته باشند و از این محیط‌ها استفاده کنند.
هم اکنون وضعیت کتابخوانی در کشور مطلوب نیست و مهم تربیت کتاب‌خوان است صرف اضافه کردن زیربنا برای کتابخانه‌های عمومی به نوعی هدر دادن سرمایه کشور است بلکه باید از تمام ظرفیت‌های استفاده کرد.
من چند سال از بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی قم (کتابخانه آیت الله خامنه‌ای) استفاده می‌کردم که با تخصصی شدن آن دیگر کتاب‌های مورد علاقه، جذاب و متنوع نداشت و هر سال باید برای خرید کتاب به تهران بروم، شما نیاز و علاقه سنجی کردید که چرا استقبال نیست؟
آخرین باری که شما به کتابخانه آیت الله خامنه‌ای رفتید به چه زمانی برمی‌گردد؟
چند سال است که بیشتر مطالعاتم دیجیتالی و تخصصی بوده است.
منظور من این است که نباید فقط برای زمان تحصیل و قبولی در دانشگاه از سالن مطالعه استفاده شود و سپس با کتاب خداحافظی شود بلکه کتابخانه برای تمام عمر انسان است و مردم باید به سمت کتاب هدایت شوند باید کتاب‌خوان تربیت کنیم سپس همین مردم برای ساخت کتابخانه به ما مراجعه می‌کنند.
کتابخانه آیت الله خامنه‌ای پر مراجعه کننده‌ترین کتابخانه عمومی کشور است.
انتهای سال ۹۳ سیستم امانت تمام کتابخانه‌های عمومی به سامانه سامان مجهز، سراسری و آنلاین شد و اعضا می‌توانند از منزل کتاب مدنظر خود را جستجو کنند و مطلع شوند که آن کتاب در کدام کتابخانه عمومی کشور وجود دارد و کتاب را به امانت بگیرند یا مدت آن را تمدید کنند و با داشتن کارت کتابخانه عمومی از تمام کتابخانه‌های عمومی کشور استفاده کنند.
آیا تحقیقی شده که در استان قم چند کتابخانه تخصصی و خصوصی(شخصی) وجود دارد؟
در یک پژوهش در سال‌های پیش ۳۰۰ کتابخانه در قم شناسایی شد که این برای یک استان تک شهرستانی هنر است که هم اکنون این تعداد افزایش نیز داشته است و در حقیقت قم شهر کتابخانه‌هاست.
در این استان حدود ۴۰۰ مرکز دارای کتابخانه معتبر وجود دارد، بزرگ‌ترین پایگاه انتشار کتاب‌های دینی است و نخستین جایگاه نشر را پس از تهران دارد.
این‌که مطرح می‌کنید قم شهر کتابخانه‌ها است آیا تهران با داشتن کتابخانه‌های بزرگ و کتابخانه مجلس شورای اسلامی یا خراسان با داشتن کتابخانه آستان قدس رضوی تعداد کمتری کتاب یا کتابخانه نسبت به جمعیت و وسعت شهرشان دارند؟ و پس از قم هستند؟
نه؛ این بدان معنا است که در هر کوچه و پس کوچه قم چند کتابخانه وجود دارد و مراجع عظام تقلید و علما کتابخانه شخصی دارند اما به این دلیل که ملزم به ثبت نیستند آمار دقیقی نداریم.
تعریف شما از کتابخانه چیست؟ چند کتاب و با چه ویژگی باید داشته باشد؟
کتابخانه‌های عمومی طبق استانداردهای نهاد کتابخانه‌ها تعریف و ۹ درجه‌بندی دارند.
بر چه اساس درجه‌بندی می‌شوند؟
بر اساس زیربنا، تعداد کتاب و مخزن درجه‌بندی می‌شود.
درجه ۹ چه نوع کتابخانه قم است؟
کتابخانه‌های روستایی.
در قم کتابخانه درجه یک وجود دارد؟
نه؛ درجه یک و دو نداریم و کتابخانه‌های عمومی قم از درجه سه که کتابخانه علامه امینی است شروع می‌شوند.
درجه یک بالای ده هزار متر زیربنا دارد که در قم وجود ندارد. البته کتابخانه آیت الله خامنه‌ای، کتابخانه مرکزی شهرستان و متفاوت از درجه‌بندی‌ها است.
کتابخانه مرکزی نیاز استان قم است اما با وجود پیگیری‌ها در این خصوص اقدامی نشده است.
آیا ظرفیتی وجود دارد که اگر صاحبان کتابخانه‌های شخصی علاقه داشته باشند کتابخانه خود را برای استفاده عموم قرار دهند؟
دوست دارم این اتفاق بیفتد و از این اقدام استقبال می‌کنیم زیرا کتاب‌ها در خانه‌ها زندانی شده‌اند یک بار خوانده شده و در قفسه‌ها خاک می‌خورند.
مردم با مراجعه به تمام کتابخانه‌های عمومی می‌توانند کتاب‌هایشان را اهدا کنند.
حدود سه سال پیش طرح «وقف و نذر کتاب» اجرا شد و از مردم خواستیم کتاب‌هایشان را به کتابخانه‌های عمومی اهدا کنند اما هر چه کتاب پاره داشتند آوردند و ما بسیاری از کتاب‌ها را که قابل استفاده نبود و خمیر شد.
یک شخص به تازگی هزار جلد کتاب اهدا کرد که در هفته کتاب از فعالان عرصه کتاب از جمله این شخص تقدیر به عمل می‌آید.
چرا همه مردم نمی‌توانند از تمام کتابخانه‌های قم استفاده کنند و به نظر شما با کمبود کتابخانه مواجه نیستیم؟
قم کتابخانه‌های زیادی دارد اما بیشتر آن‌ها تخصصی هستند که همه نوع کتابی برای استفاده عموم ندارند و به‌عنوان مثال همه افراد نمی‌تواند از کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی استفاده کنند.
این استان با کمبود کتابخانه عمومی مواجه است زیرا کتابخانه‌های عمومی قم در کتابخانه‌های تخصصی گم شده و همه می‌گویند قم کتابخانه زیاد دارد اما به تناسب جمعیت و نسبت به سایر استان‌ها کتابخانه عمومی کم دارد.
پراکندگی کتابخانه‌ها در قم به چه شکل است؟
مناسب نیست و به عنوان نمونه شهرک پردیسان با ۲۰۰ هزار نفر جمعیت که بیشتر آنان قشر جوان هستند هنوز حتی یک کتابخانه عمومی ندارد.
کارهای جانبی شما برای جذب و گرایش بیشتر به کتاب چیست؟
در کنار امانت کتاب نشست‌های مختلف در حوزه‌های نقد، نویسندگی، کانون‌های ادبی، شعر، نمایشنامه خوانی، قصه‌خوانی، کتابخوانی، معرفی کتاب و مسابقات کتابخوانی را برپا کردیم و دو سال است که هر ماه یک نشست بزرگ در حد استانی یا کشوری از سوی این اداره کل برگزار شده است.
چه زمان می‌توانیم شاهد تحول در عرصه کتاب و کتابخوانی باشیم؟
کتاب باید دغدغه همه مردم شود و نیاز جامعه است که همه به این عرصه ورود کنند تا اتفاق ویژه‌ای را شاهد باشیم حوزه فرهنگ و کتاب و کتابخوانی نیازمند همت همگانی است و شرایط برای استفاده فراهم است و دیگر بهانه‌ای برای کسب علم وجود ندارد.
وضعیت کتاب‌های بریل در قم و کشور چگونه است؟
تاکنون پنج هزار عنوان کتاب در کشور تبدیل به بریل شده است و پاییز سال گذشته مرکز کتاب بریل ایجاد شد که تاکنون ۲۰۰ عنوان کتاب توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی استان قم تبدیل به بریل شده و این روند به سرعت ادامه دارد.
از ۲۰۰ عنوان کتاب تبدیل شده ۱۰۰ عنوان تاکنون برای سراسر کشور ارسال شده است.
قم قطب تولید کتاب‌های بریل در کشور است و کتابخانه نابینایان آیت الله خامنه‌ای بزرگ‌ترین مخزن بریل کتابخانه‌های عمومی کشور را دارد.
۶۰ کتابخانه عمومی برای نابینایان و کم بینایان در سراسر کشور وجود دارد که در سه فصل گذشته هر بار بین ۲۵ تا ۳۰ عنوان شامل هزار و ۸۰۰ جلد کتاب و در مجموع حدود پنج هزار جلد در بخش‌های مختلف به این ۶۰ مرکز ارسال شده است.
کتاب‌های به بریل تبدیل شده مربوط به بخش‌های کودک، نوجوان و مذهبی و حتی شعر، رمان و روانشناسی است.
کتاب‌های ارزشی برای تبدیل در اولویت است، به عنوان مثال کتابی که برای جشنواره رضوی بود را تبدیل به بریل کردیم که این افراد نیز بتوانند در این مسابقه شرکت کنند.
چند نفر عضو این کتابخانه هستند؟
حدود ۴۰۰ عضو نابینا و کم بینا داریم.
نزدیک به ۵۰۰ عضو نابینا داریم که ۲۰۰ نفر آنان از استان‌های دیگر عضو هستند و کتاب‌ها به صورت پستی برایشان ارسال می‌شود.
منبع: مهر
