حجت‌الاسلام و المسلمین حسین بنیادی
هشتم ربیع الثانی، سالروز ولادت پرخیر و برکت امام حسن عسکری(ع) است. خبر امامت ایشان از طریق نبی‌اکرم(ص) و سپس ائمه اطهار(ع) سینه به سینه به مردم به خصوص اصحاب خاص بیان شده است. آن بزرگوار در سال 232 قمری در مدینه چشم به جهان گشودند. برخی مورخان چهارم و عده‌ای نیز دهم این ماه را روز ولادت ایشان عنوان کرده‌اند اما نقل مشهود همان هشتم ربیع الثانی است.
آن‌گونه که از تاریخ معتبر شیعی به دست ما رسیده است، وقار و هیبت جسمانی و روحانی ایشان بسیار جذاب و باشکوه بوده و جذبه شخصیت ایشان چنان بوده که حتی گاه دشمنان اهل بیت(ع) مجذوب ایشان می‌شدند.
هدایت مردم؛ محور آموزه‌های قرآنی
یکی از ویژگی‌های بسیار برجسته امام حسن عسکری(ع) در تبلیغ معارف دین، تکیه و استناد ایشان به آیات قرآن است که بنابر تأکید مورخان بسیار برجسته بوده تا حدی که مشهور است در زمان امام حسن عسکری(ع) جامعه بیش از پیش به کلام وحی روی آورد و تمسک به سیره قرآنی و الگوگیری از آن مشهود‌تر از زمان‌های گذشته بود.
آن حضرت بر فهم صحیح قرآن کریم و روش صحیح تفسیر کلام وحی و آموزش این شیوه به اصحاب خاص خویش تأکید كردند و اهتمام ویژه‌ای داشتند. این نکته از این نظر مهم و حائز اهمیت است که بدانیم در زمان حساس و سخت خلفای بنی عباس که به ظاهر قرآن تفسیر می‌شد و بر اساس خواست‌های حکومت برداشت خاص از کلام الله صورت می‌گرفت، امام عسکری(ع) با عمل به قرآن و تفسیر درست باطن و معنای حقیقی آن به مردم آموختند که چگونه باید با تأسی از روح و باطن قرآن در برابر دستگاه ظلم و جور ایستاد.
3 دوره متمایز زندگی
با نگاهی به زندگانی حضرت باید قائل به سه دوره شویم؛ دوره اول 13 سال ابتدای زندگی ایشان است که در مدینه به همراه پدر بزرگوارشان امام هادی(ع) بودند. دوره دوم، 10 سال بعدی زندگی ایشان است که در سامرا همراه با امام هادی (ع) بودند و دوره سوم نیز 6 سال پایانی عمر حضرت یعنی دوران امامت کوتاه ایشان است.
به هر صورت آنچه قابل ذکر است این‌که دوران امام حسن عسکری(ع) مصادف با قدرت گیری بنی عباس بود که همان طور که گفته شد برخلاف بنی‌امیه بسیار متظاهر به اسلام بودند اما در حقیقت با روح حقیقی اسلام به مخالفت بر می‌خاستند تا آنجا که اسلام را بهانه حکومت و ظاهری برای مقبولیت بخشیدن به آن قرار داده بودند، مادامی که در مسند خلافت اسلامی هستند.
تبیین اسلام ناب در برابر اسلام ظاهرگرایانِ منافق
آن‌ها آن قرائتی از دین را که مورد نظر خودشان بود در جامعه رواج می‌دادند به همین سبب مقابله با چنین جریان منافقانه و مزورانه‌ای بسیار سخت و پیچیده بود.
با وجود این، امام یازدهم با تیزبینی و بیان معارف حقیقی و بازگوکردن روایت‌های پیامبر(ص) و دیگر ائمه اطهار (ع) تا حدود زیادی نقشه و فتنه تظاهر به اسلام از سوی بنی عباس را خنثی کردند.
از سویی به واسطه رفتار امام حسن عسکری(ع) خلفای جور بنی عباس در آغاز از رجوع عامه مردم به امام(ع) جلوگیری می‌کردند و در مرتبه بعد حتی از رجوع خواص و یاران خاص و شیعیان نیز ممانعت به عمل می‌آوردند تا جایی که بسیاری از یاران حضرت را از سامرا متفرق ساختند تا با حضرت کوچک‌ترین ارتباطی نداشته باشند.
فشار مضاعف بنی عباس برای ممنوعیت ملاقات با امام (ع)
شرایط سخت امنیتی تا آنجا بوده که یکى از یاران امام(ع) نقل می‌کند ما گروهى بودیم که وارد سامرا شدیم و منتظر روزى بودیم که امام (ع) از منزل خارج شود تا ما بتوانیم ایشان را در کوچه و خیابان ببینیم. در این هنگام نامه اى به این مضمون از طرف امام (ع) به ما رسید مبنی بر این‌که هیچ کدام بر من سلام نکنید، هیچکس از شما به سوى من اشاره نکند، زیرا براى شما خطر جانى وجود دارد.
نکته مهم دیگر در رابطه با چگونگی حکومت خلفای عباسی در این مقطع آن است که آن‌ها به دنبال تغییر اعتقاد مردم بودند و نقش امام عسکری(ع) در آن شرایط به قدری مهم بود که بدانیم حضرت در همه لحظه‌ها چه در 3 سالی که در سامرا بودند و چه 3 سال پایانی عمرشان در زندان، تأثیر بسزایی در رواج عقاید صحیح و هدایت معتقدان به دین اسلام داشتند، تا حدی که در تاریخ داریم که زندانبان‌های حضرت‌گاه تحت تأثیر رفتار و گفتار ایشان قرار می‌گرفتند.
مظلومیت فراوان شیعه پس از شهادت امام‌رضا(ع)
یکی دیگر از شاخصه‌های دوران امام عسکری(ع) این است که بعد از شهادت امام رضا(ع) احساس می‌شد که جامعه بیش از پیش تحت تأثیر و مقهور قدرت و افکار عباسیان قرار گرفته است و بنابراین نقش امام حسن عسکری با این همه محدودیت‌هایی که ایجاد شده بود نقشی سنگین و پرخطر در همه دوران تاریخ اسلام و شیعه محسوب می‌شود.
حضرت در همان دوره‌ای که اشاره به برخی مشقت‌ها و فشارهای سخت آن شد، به خواست الهی موفق به تربیت شاگردانی می‌شود که این‌ها به عنوان یاران خاص حلقه ارتباطی امام و امت را شکل می‌دهند تا جایی که بسیاری از مورخان بر این باور هستند که امام عسکری(ع) زمینه‌های فراگیری رجوع به امام معصوم را به واسطه اصحاب خاص در دوران بقیه‌الله‌الاعظم(عج) آماده و فراهم می‌کردند تا عموم مردم و شیعیان بتوانند در دوران غیبت امام معصوم، اعتماد به اصحابی داشته باشند که جزو اصحاب خاص حضرت هستند.
معاندی که از یاران خاص حضرت شد
نشر احکام الهی و اعتقادهای حقیقی و جنبش علمی به ویژه در مباحث اعتقادی و کلامی، در دوران امام حسن عسکری (ع) این دوره را به تأثیرگذارترین و شاخص‌ترین دوران پس از رحلت نبی اکرم(ص) تبدیل کرده است. با آنکه نوع و نحوه برخورد امام حسن عسکری (ع) با مخالفان و معاندان نیز برای همه ما می‌تواند بسیار درس‌آموز باشد.
یکی از شاگردان حضرت که در حقیقت به دست آن حضرت و با روشنگری ایشان مفتخر به نعمت عظیم هدایت شد، «یعقوب بن اسحاق کندی» از علمای عرب بود که ملقب به فیلسوف عرب نیز بود.
این شخص کتابی علیه قرآن و در رد قرآن نوشته بود، با این حال در یک مناظره با امام حسن عسکری(ع) وقتی بیانات محکم و متقن حضرت را شنید و به ویژه بیان و تفسیر آیات قرآن توسط ایشان را دریافت از مسیر باطل خود بازگشت و کتابی را که در رد قرآن نوشته بود، سوزاند و جالب این‌که همین فرد به یکی از اصحاب خاص حضرت تبدیل شد.
این مسأله و ده‌ها مورد دیگر مشابه آن نشان می‌دهد که در همه دوران، اگر منطق صحیح دینی با بیان صحیح اخلاقی همراه شود در همه ذهن‌ها و قلب‌ها تأثیرگذار خواهد بود.
اشاره به این نکته از این نظر ضروری است که متوجه باشیم در دوران ما نیز اگر بخواهیم کلام و رفتار ما بر گروه‌های مختلف مردم اثرگذار باشد باید همان سیره نورانی اهل بیت(ع) و به خصوص این امام هُمام را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم قلوب دوستان و معاندان را به سمت انوار الهی و سعادت دنیا و آخرت سوق دهیم.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسین بنیادی
استاد حوزه و دبیر مجمع عمومی جامعه مدرسین
