به گزارش تابناک قم، اصغر نجف پور عنوان کرد: دیرگچین به دلیل ساختار معماری بی نظیر، وسعت و قدمت به عنوان مادر کاروانسراها شناخته میشود، وجه تسمیه دیرگچین که در زبان عربی به دیرجس نیز شهرت دارد از آنجاست که بنای این کاروانسرا با آجر و گچ نهاده شده بنابراین به دلیل استفاده فراوان از گچ در ساخت بسیاری از قسمتها، سفید رنگ دیده میشود و شهرتش به دیرگچین از همین رو است.
کارشناس میراث فرهنگی و آثار تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی استان قم ادامه داد: کارشناسان معتقدند این بنا 1750 سال عمر دارد و در دوره اردشیر ساسانی ساخته شده است.
این کارشناس مرمت اشیاء تاریخی با بیان اینکه مادر کاروانسراها در دوره خود بسیار پر رونق بوده است، گفت: دیرگچین در شاهراه ارتباطی شرق به غرب و در مسیر قم به ری قرار داشته که بخشی از جاده ابریشم محسوب میشده است، این کاروانسرا در دوره سلجوقیان رونق دوباره می گیرد و در همان دوره مرمت هایی صورت گرفته و بخش هایی نیز به آن اضافه می شود.
وی با اشاره به مساحت 19 هکتاری این بنا افزود: 4 برج قطور در اطراف کاروانسرا قرار دارد؛ این برج ها برای دیده بانی استفاده می شده و هم نشانی بوده تا کاروانیان دیرگچین را پیدا کنند، از جمله خصوصیات منحصر به فرد دیرگچین و متمایز با سایر کاروانسراها وجود مسجدی 300 متری، حیات خلوت و آسیاب سنگی در آن است، همچنین یک حمام با تمام اجزاء مثل گرمخانه و خزینه و ... در دل جنوب غربی آن وجود دارد.
نجف پور با اشاره به اینکه در اطراف کاروانسرای دیرگچین، بناهای قدیمی کوره آجرپزی و آبانبار دیده میشود و حتی یک قبرستان در کنار این کاروانسرا وجود دارد، اضافه کرد: مادر کاروانسراها 36 اتاق با سکوهایی به عنوان بارانداز و ایوان هایی برای نشستن و استراحت کاروانیان دارد؛ دورتا دور کاروانسرا تاقچه ها، اجاق ها، افساربندها، سایه اندازها و تورفتگیها وجود دارد.
مادر کاروانسراها و مسجدی به قدمت اسلام
این کارشناس مرمت اشیاء تاریخی گفت: از ویژگی های منحصر به فرد و بی نظیر دیرگچین مسجدی به وسعت 300 متر در آن میباشد که در قرون اول اسلام ساخته شده و جزء اولین مساجد است، این مسجد در دوره سلجوقیان مرمت و بازسازی، و محراب به آن اضافه شده است.
کارشناس میراث فرهنگی و آثار تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی استان قم با بیان اینکه معماری و ساختار هندسی کاروانسرا دقیق و کاملا محاسبه شده است، اضافه کرد: دیوارهای پیرامونی کاروانسرا ضخامت یک متری و ارتفاع 5 متری دارند، و جهت ساخت دیرگچین جنوب غربی-شمال شرقی است یعنی در تمام طول روز از طلوع تا غروب خورشید آفتاب گیری کامل دارد.
نجف پور افزود: در ضلع جنوب شرقی کاروانسرا بنایی وجود دارد که سقفش ریزش کرده، کارشناسان معتقدند شامل فضایی برای حمام، غسل و سکویی برای نماز تابستانه بوده است. در شمال شرقی نیز فضایی 8 ظلعی وجود دارد که در دوره قاجار اضافه شده است.
درب مادر کاروانسراهای ایران در نوروز به روی گردشگران باز است
وی با بیان اینکه در سال هایی این بنا مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته بود، عنوان کرد: دیرگچین دورهای به محل نگهداری احشام عشایر کوچرو تبدیل شده بود تا اینکه در سال 82 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید؛ هرچند این بنا جزء آثار نفیس بوده و محافظت می شود اما متاسفانه مرمت آن به دلیل کمبود اعتبارات به کندی انجام می شود.
نجف پور ادامه داد: مرمت دیرگچین در برنامه های کاری دائمی بوده و هر زمان اعتباری بیاید این بنا مرمت می شود؛ با این حال در حال حاضر مادر کاروانسراها از ایستایی کامل و سلامت نسبی برخوردار است و در ایام نوروز با استقرار نیروهای کارشناس میراث فرهنگی آمادگی بازدید گردشگران از این بنای تاریخی 1750 ساله وجود دارد.