تمدنی 7 هزار ساله در دل کویر و به دور از شلوغی‌ها و هیاهوی شهر هزاران سال به یادگار مانده که امروز نشانه‌ای از هویت و تاریخ ماندگار چند هزار ساله یک کشور است. این تاریخ برای نسل‌ها به یادگار مانده است و سندی از هویت یک سرزمین است.
به گزارش تابناک قم، استان قم به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرارگیری در مسیر شاهراه‌های اصلی ارتباطات فرهنگی‌بازرگانی از گذشته‌های دور و دوران باستان محل ارتباطات بسیاری بوده است و امروز بازمانده‌هایی از زندگی‌های انسان پیشین در این استان نشان از جایگاه ویژه تاریخی آن دارد.
منطقه قمرود، تپه صرم کهک، زار بلاغ، وشنوه، شمشیرگاه، گنبد سبز، دیرگچین، تپه شاد قلی‌خان و محوطه قلی درویش جمکران، دربردارنده نشانه‌هایی از غنای تاریخی و فرهنگی این استان است که به روشنی نادیده گرفته شده و کمتر کسی است که استان قم را به عنوان یک استان با میراثی چند هزار ساله به یاد آورد در حالی که در کنار گردشگری مذهبی با توجه به وجود 2 مکان متبرک و ارزشمند حرم مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران می‌توان وجوه دیگر گردشگری را نیز در آن در نظر گرفت که از جمله آن گردشگری تاریخی است.
محوطه باستانی قلی‌درویش یکی از این ظرفیت‌های باستانی استان است که در نزدیکی مسجد مقدس جمکران و در کنار امامزاده‌ای معروف به امامزاده جعفرغریب(ع) در حال کاوش است. کاوش‌های باستان‌شناسی این منطقه از سال 81 آغاز شده و تا به امروز ادامه یافته است.
به گفته کارشناسان فعال در کاوش، تپه قلی‌درویش یکی از محوطه‌های کلیدی فلات مرکزی ایران است که نتایج حاصل از کاوش‌های آن بسیار بااهمیت است و می‌تواند به بسیاری از سؤال‌های هزاره سوم و دوم پاسخ دهد.
70 درصد محوطه قلی‌درویش از بین رفت
به گفته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم، وسعت محوطه قلی‌درویش در گذشته بیش از 100 هکتار بوده که امروزه حدود 30 هکتار آن، به شکل مسطح برجای مانده و از 15 تا 20 متر ارتفاع اولیه این تپه کمتر از 5 متر باقی‌مانده است که در لایه‌نگاری‌های آن آثار مهمی از استقرار هزاره چهارم پیش از میلاد، دوره ساسانی، دوره سلجوقی، ایلخانی، صفوی و قاجار مشخص شده است و همه این‌ها بر قدمت و هویت تاریخی استان قم صحه می‌گذارد.
«عمار کاوسی» از انجام فصل یازدهم کاوش‌های باستانی تپه‌های قلی‌درویش خبر داد و گفت: این محوطه دربردارنده آثاری از هزاره پنجم تا هزاره اول قبل از میلاد است؛ یعنی حدود 7 هزار سال تاریخ قم را در خود جای داده است و دربرگیرنده 3 تا 4 دوره مهم و شاخص فرهنگی است.
به گفته وی آثاری از دوره‌های تاریخی از عصر مفرغ قدیم تا دوره عصر آهن جدید را می‌توان در این محوطه مشاهده کرد، به طوری که این محوطه در برگیرنده سطح وسیعی از لایه‌های استقراری فرهنگ‌های عصر برنز جدید، دوره گذار از عصر برنز جدید به عصر آهن و همچنین استقرارهای عصر آهن اول است.
عصر آهن به دوره‌ای اطلاق می‌شود که بشر از آهن استفاده کرده است و تقریبا هم‌زمان با مهاجرت آریایی‌ها و کوچ قوم آریا به فلات ایران است. بر اساس گفته‌های کاوسی تاکنون از این دوره در قالب نقاط ایران فقط گورستان‌های عصر آهن مشاهده شده است تا جایی که نظر کارشناسان باستان‌شناسی بر این بوده است که مردمان عصر آهن کوچ‌نشین بوده و یکجانشین نبوده‌اند و از سازه‌های معماری و مسکونی بهره نمی‌بردند اما کاوش‌های محوطه قلی‌درویش جمکران خلاف این نظر را اثبات کرده است.
فضاهای تپه تاریخی
به گفته معاون میراث فرهنگی در قلی‌درویش یک شهر عصر آهن با بخش‌های مختلف فضاهای مسکونی، صنعتی، آیینی و انبارهای ذخیره‌سازی است و فضای نیایشگاهی، کوره‌های ذوب فلز و آثار منقول و سفالی و گورستان‌ها همه از آثار یافت‌شده در این محوطه است که از لحاظ ادبیات باستان‌شناسی و معماری بسیار حائز اهمیت است.
کارشناسان در مورد دلایل نامیدن این منطقه به قلی‌درویش هم مستندهای دارند.
به گفته کاوسی بر اساس احتمال، حاکم کرمان در دوره تیموریان که به نام «قلی‌درویش» معروف بوده و سوفی‌مسلک و مورد علاقه مردم نیز بوده است، توسط حاکم منطقه به قم تبعید شد و در این منطقه و در حاشیه قمرود تمدنی را تشکیل داد که بعدها به همین نام هم معروف شد.
کاوسی در رابطه با قدمت این اثر تاریخی هم تأکید کرد: در قم قدیمی‌ترین آثاری که شناسایی شده است، از آثار منقول بوده و ابزار سنگی است که در اطراف دریاچه حوض سلطان شناسایی شده که مربوط به دوره فراپارینه‌سنگی است و در حدود 15 هزار سال قدمت دارد. اما در میان آثار معماری در استان قلی‌درویش بعد از غره‌تپه قمرود قرار دارد؛ البته ممکن است آثار قدیمی‌تری هم باشد که هنوز شناسایی نشده است.
امروز چیزی که بعد از کشف این میراث اهمیت دارد، تلاش برای حفظ و نگهداری آن به بهترین وجه است.
به اعتقاد کاوسی بودجه نگهداری، حفاظت و کاوش این منطقه باید بیش از این‌ها باشد. وی افزود: ما در اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همه تلاش خود را انجام دادیم که بتوانیم بودجه لازم را دریافت کنیم و قسمت زیادی از کاوش‌ها به صورت پوشش اسپیس‌فریم پوشیده شده است؛ اما نیاز است بیش از این‌ها به این منطقه توجه و برای معرفی این میراث تلاش شود.
ناشناخته بودن اثر 7 هزار ساله
معاون میراث فرهنگی از ناشناخته ماندن برخی از ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی استان انتقاد کرد و گفت: محوطه قلی‌درویش آن طور که باید و شاید بین قمی‌ها شناخته شده نیست. با وجود این که 2 جلد کتاب بسیار ارزشمند از نتایج کاوش‌های این منطقه به چاپ رسیده است، هنوز در بین مردم ناشناخته است.
«عمار کاوسی» از برنامه میراث فرهنگی برای این منطقه هم گفت و افزود: بر اساس برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی تلاش می‌کنیم در آینده این محوطه تبدیل به سایت موزه شود و برای ساماندهی این منطقه برنامه‌ریزی شده است و باید در معرفی این اثر همه از جمله مردم و مسئولان سهیم شوند.
منبع: همشهری
