بافت فرسوده قم؛ تهدیدی جدی در هنگام زلزله

به گزارش تابناک قم؛ زمانی که قدم در کوچه های قدیمی شهر می گذاریم، خانه ها و بناهایی را می بینیم که خشت خشت آن حکایت از گذشته ای پر فراز و نشیب دارد،خانه ها و بناهایی که عمرشان زیاد است اما به نظر می رسد دیگر توان ایستادن ندارند.

معماری بافت قدیمی شهری گره خورده با بن بست ها و دالان ها و کوچه های آشتی کنان،کوچه های تنگ و باریک با قدمتی زیاد،کوچه هایی که در ذهن ساکن قدیمی اش یادآور آشتی است زمانی که دو نفر که بر اثر کدروت پیش آمده باهم قهر بودند در گذر از این کوچه ها به علت تنگی و باریکی کوچه مجبور بودند به هم سلام دهند و همین مقدمه ای بود برای آشتی!

خانه‌هایی که چند نسل در آن زندگی کرده حالا صدای خرد شدن استخوان‌ها و تیرک‌هایشان بیش ازهر زمان دیگری به گوش می‌رسد.این صدایعنی زنگ خطر،خطری که بیخ گوش مالکان و همسایگان است و کسی چه می داند شاید در آینده‌ای نزدیک تبدیل به مصیبت و فاجعه ای بزرگ در محله شود.

در گذر زمان،با افزوده شدن بخش‌ها و شهرک‌های جدید به ساختار شهری و بالارفتن سن بافت‌های قدیمی‌تر، مدیریت شهری با پدیده ای به نام بافت فرسوده مواجه است،بافت هایی با هویت تاریخی که برای ارائه خدمات شهری نفوذ ناپذیر است، آسیب‌پذیری این بناها در برابر خطرات احتمالی چون زلزله و آتش سوزی، تخلیه برخی خانه ها به دلیل فرسودگی بیش از حد و تبدیل آن به محل تجمع معتادان و مشکلات نوسازی شبکه های فاضلاب، آب، گاز و برق به دلیل پوسیدگی بالا از اصلی ترین مشکلات بافت های فرسوده به شمار می رود.

به یکی از محله های قدیمی و فرسوده قم در خیابان چهارمردان رفتیم و از نزدیک پای درد و دل اهالی این منطقه نشستیم.

خانمی 50 ساله در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوانان قم؛گفت: منزلی که ما در آن زندگی می کنیم همه نوع خطراتی دارد ،شما نگاهی به سقفش بندازید متوجه می شویدهر لحظه امکان داره سقف ریزش کنه،هیچ گونه امنیتی نداره.

آقایی 25 ساله با بیان این که خانه ای که در آن زندگی می کنیم چند نسل در آن زندگی کرده اند،گفت: اگر زلزله یا آتش سوزی در اینجا اتفاق بیافتد دیگر کار تمام است دو سال پیش برادرم تشنج کرده بود آمبولانس کوچه را گم کرد و نتوانست وارد کوچه شود.

و این ها جزیی از مشکلات ۲۰۰ هزار نفری است که در بافت های فرسوده زندگی می کنند.

در کشور ۱۳۰هزار هکتار بافت فرسوده وجود داره که که شهرهای تهران، مشهد، قم، تبریز، اصفهان و کردستان بیشترین مساحت بافت های فرسوده را دارند و سهم استان قم هم هزار و 800 هکتار است.

خیابان های آذر-عمار یاسر-چهار مردان-دور شهر-امام زاده ابراهیم خاکفرج و نیروگاه بیشترین مساحت بافت های فرسوده را در قم دارند.

بر اساس آمار جمعیت شهرها در سال ۹۴، ۱۰ شهر جزء مهمترین شهرهای ایران شناخته شده اند که قم نیز جز آن است، نکته آن که بر اساس نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در ایران، در فهرست ۱۰ شهر اول قم جز استان های با خطر بالای زلزله است.

به گفته رحمتی، کارشناس مرکز لرزه نگرانی ایران اطراف شهر قم را گسل‌های مختلف پوشانده‌اند و در محل شهر، 3 گسل در سه ضلع شهر گسترده شده است و شهر را به یک مثلث فروافتاده تبدیل کرده است.

گسل بم یک گسل خاموش بود. گسل البرز در شمال شهر قم و گسل جنوب دریاچه نمک از دیگر گسل‌هایی هستند که شهر را تهدید می‌کنند.

وجود گسل جنبده" قم زفره"

به گفته وی از سال 1340 هجری شمسی تا کنون 1038 زلزله در استان قم به ثبت رسیده است. که به ترتیب بزرگترین آنها در تاریخ 28/9/1359 جمعه شب در ساعت 01:16:55 و نیز در تاریخ 28/03/1386 دوشنبه عصر در ساعت 17:59:50 در منطقه قنوات رخ داده است.

وی با اشاره به وجود گسل «قم زفره» در شهر قم اظهار کرد: این یک گسل جنبده است و احتمال وقوع حرکت در آن هست، هر چند که در مورد گسل‌های خاموش هم خطر وجود دارد.

با توجه به این که کشور ما جزء 6کشور حادثه خیز دنیا است و پیشینه لرزه خیزی در محدوده استان بیانگر فعالیت بالای گسل قم است و بر اساس مطالعات زمین شناسی عمده گسل های قم از نوع معکوس و لغزنده و در شرایط فعال هستند که این امر بافت های فرسوده را با تهدیدی جدی مواجه می کند.

خاکی، مدیر سازمان بهسازی و زیباسازی شهرداری قم در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوانازقم؛با اشاره به معضل بافت فرسوده در استان گفت: بافت هایی که ۵۰ درصد معابرشان زیر شش متر باشد برای خدمات شهری نفوذ ناپذیر محسوب می شوند.

وی با توجه به این که در کشور بیش از 130 هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد افزود: در زلزله ای که در استان کرمانشاه به وقوع پیوست تمام بافت های فرسوده به تلی از خاک تبدیل و باعث به وجود آمدن خسارات مالی و انسانی فراوانی شد، از این رو باید قبل از وقوع زلزله در استان نسبت به مقاوم سازی بافت های فرسوده در قم گام های موثری برداشت.

خاکی عنوان کرد: سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری که کارهايی چون ساخت و ساز، مرمت و حفاظت از بناهای فرسوده را انجام می دهد، خانه های فرسوده پيرامون حرم را نيز شناسايی و ارزيابی می کند.

مدیر سازمان بهسازی و زیباسازی شهرداری قم خاطر نشان کرد:هم اکنون فاز يک طرح ساماندهی خانه های فرسوده اطراف حرم در دست اين سازمان قرار دارد که يک هزار ميليارد تومان اعتبار نياز دارد.

وی افزود:امسال با محوريت سازمان برنامه و بودجه در استان و با هماهنگی اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی قم به عنوان دبيرخانه ستاد بازآفرينی، برنامه جامع اقدام مشترک دستگاه ها با نگاه برنامه ششم توسعه اقتصادی استان درباره ساخت وساز، مرمت و حفاظت از بناهای فرسوده تهيه و تدوين شد که به دنبال آن دستگاه های مربوطه برنامه های خود را ارائه کردند و برای اقدام های آتی نيز برنامه ريزی شد.

مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) گفت: تنها راه برای نوسازی بافت فرسوده شهر قم توانمند کردن شهروندان ساکن آن است و گرنه مداخله مستقیم دستگاه‌ها در این بافت با اعتبارات کنونی کمکی به احیا آن نمی‌کند.

فرسودگی 100 درصدی بافت منطقه هفت قم

خاکی گفت:منطقه 7 قم به طور 100 درصد بافت فرسوده محسوب می شود، این منطقه شامل بافت پیرامون حرم مطهر است که بیشترین خانه های قدیمی و فرسوده، املاک تجاری یا خدماتی را دربر می گیرد، براین اساس بازسازی یا نوسازی آنها باید با توجه به اینکه آسیبی به لحاظ ظاهری به گنبد و حریم حرم حضرت معصومه(س) وارد نشود، صورت گیرد.

وی با اشاره به بافت فرسوده شهر قم، اظهار کرد: رویکرد ما در این بافت، رویکرد اجتماعی و تعریف پروژه‌های محرک توسعه در این بافت است، برنامه شهرداری در گام اول اتکا به توانمندسازی بافت فرسوده برای حضور زائرین و معرفی شهر قم به زائرین است.

مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) ادامه داد: اگر در هر کاری مسائل اجتماعی و کالبدی را با مسائل اقتصادی باهم نبینیم، با مشکل مواجه خواهیم شد، اگر نتوانیم ساکن یک بافت فرسوده را توجیه کنیم که نوسازی هم برای او و هم برای شهر خوب است، هیچ وقت نوسازی بافت فرسوده اتفاق نمی‌افتد.

خاکی افزود: باید شهروندان احساس کنند که نوسازی بافت فرسوده از لحاظ اقتصادی به ضرر آن‌ها نیست و حداقل کیفیت زندگی شان را بهتر می‌کند.

وی تاکید کرد: باید دغدغه توجه به بافت فرسوده را در قشرهای مختلف جامعه و بویژه مسئولین شهر به وجود بیاوریم، تنها راه برای نوسازی این بافت توانمند کردن شهروندان ساکن آن است و گرنه مداخله مستقیم دستگاه‌ها در بافت فرسوده شهر قم با اعتبارات کنونی کمکی به احیا آن نمی‌کند.

بافت فرسوده قم مسئله ای ملی است

مدیر سازمان بهسازی و زیباسازی شهرداری قم گفت: هر چند در حال حاضر نسبت به گذشته اقدامات مفیدتری در قم برای حل مشکل بافت فرسوده صورت گرفته است اما اعتباراتی که از سوی استانداری و شهرداری برای ساماندهی این بافت ها باید افزایش یابد از این رو باید برنامه ها عملیاتی و از ظرفیت های ملی استفاده شود.

خاکی گفت:بافت های فرسوده پیرامون حرم مطهر که محل تردد سالانه بیست میلیون زائر است، فقط مشکل شهر قم نیست به نوعی مسئله کشور است.

وی بیان کرد: قم نسبت به دیگر شهرهای مذهبی چون شیراز و مشهد نسبت به نوسازی بافت های فرسوده عقب ماندگی بیشتری دارد و با توجه به حجم زائرانی که به قم سفر می کنند نیازمند نگاه ویژه است. اگر طرح های عمرانی پیرامون حرم حضرت معصومه(س) اجرایی شود، می توانیم هم گردشگر مذهبی را توسعه دهیم و هم زمان توقف مسافر را از چند ساعت یا یک شبانه روز به چند روز افزایش دهیم.

مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) با تاکید بر این که یک دستگاه و نهاد دولتی به تنهایی نمی تواند مشکل ساماندهی بافت فرسوده را رفع کند گفت:شهرداری قم تلاش دارد تا هماهنگی لازم را در میان دستگاه های اجرایی نهادهای ملی و مجموعه های مردمی ایجاد کند تا به نتیجه ی مطلوب برسد.

فتاحی زاده، رئیس اداره عمران و بهسازی شهری قم در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوانازقم؛ با اشاره به این که بناهایی که در بافت های فرسوده وجود دارند استحکام و پایداری لازم را ندارند،گفت:ما اگر حوزه های نفوذمان را به ترتیب از مقیاس فراملی به ملی و سپس ناحیه وارد بشویم به محلات، گذرها و بافت داخلی شهر می رسیم،بافت هایی که به دلیل موقعیت خاص شهرمقدس قم نیازمند نگاه جدی است.

وی تصریح کرد:مساحت کم، دسترسی نداشتن مطلوب به گذرگاه های اصلی برای خدمات شهری و ناپايداری بنا، از ويژگی های اوليه بافت فرسوده است که ضرورت نگاه کلان سياستگذاری در اين خصوص را می طلبد.

فتاحی با بيان اينکه بافت تاريخی قم درون بافت فرسوده قرار گرفته، افزود: 70 درصد جمعيت قم در بافت های فرسوده، تاريخی، سکونتگاه های غيررسمی و حاشيه شهر زندگی می کنند. بافت های که نيازمند بهسازی، نوسازی يا بازسازی است.

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری قم ادامه داد: بر اساس اعلام آتش نشانی قم، در حالی که براساس استانداردهای جهانی، زمان رسیدن آتش نشانان به محل حادثه باید ۳ تا ۵ دقیقه باشد، این زمان با توجه به گستردگی شهر قم و کمبود ایستگاه‌ها در برخی موارد به دور از شعارهای آماری به ۶ دقیقه هم می‌رسد که وجود بافت‌های فرسوده از مهم ترین دلایل این امر است.

وی افزود:اورژانس نیز استاندارد حضور به محل حادثه در كشور را ۸ دقیقه می‌داند که در برخی موارد در بافت فرسوده تا ۱۵ دقیقه هم می‌رسد.

فتاحی گفت: وجود اماکن مخروبه، کوچه‌های تنگ و باریک و پر پیچ و خم، ترافیک شدید در ورودی‌ها و فراوانی کنده کاری‌ها در بافت‌های فرسوده، سبب تاخیر در حضور به موقع نیروهای امدادی می شود.

احیای بافت‌های فرسوده زمینه سرعت عمل و قدرت مانور امدادگران را در زمان بروز سوانح بیشتر می‌كند و علاوه بر حفظ زیبایی شهر سبب امدادرسانی به موقع، باز شدن ترافیک شهری و تسهیل در رفت و آمد و تاثیر در حفظ آرامش روحی افراد دارد.

شهر قم هزار و 800 هکتار بافت فرسوده دارد

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری قم با بیان این که استان هزار و 800 هکتار بافت فرسوده دارد، عنوان کرد: براساس آخرين مطالعات، از يک هزار و 74 هکتار بافت فرسوده داخل شهر، 315 هکتار آن بافت تاريخی مصوب شورای عالی شهرسازی است و 600هزارهکتار ديگر درمراحل تصويب اين شورا قرار دارد.

فتاحی افزود: 20 درصد جمعيت شهر درمحدوده بافت فرسوده شهری زندگی می کنند. اغلب محله ها و سکونتگاه های واقع دربافت فرسوده، تاريخی و ساير بافت ها نياز به توجه و ساماندهی بيشتری دارد.

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری قم اقدامات ترویجی را برای نوسازی بافت فرسوده شهر قم ضروری دانست وگفت:از سال 94 تاکنون شاهد کاهش درخواست‌ها برای دریافت تسهیلات بانکی نوسازی منازل در بافت فرسوده قم بودیم که این به دلیل کمبود نقدینگی مردم است و مردم این بافت مشکلات اقتصادی زیادی دارند.

فتاحی زاده عنوان کرد: تفاهم‌نامه‌هایی با نهادهای مردمی و دستگاه‌های مختلف برای محقق کردن اهداف طرح نوسازی بافت فرسوده امضا کردیم، از جمله این دستگاه‌ها می‌توان به بسیج سازندگی اشاره کرد تا فضای بافت فرسوده را پویا کنیم و امنیت این بافت بیشتر شود.

وی افزود: در 6 ماه اخیر سه نشست آموزشی را در زمینه بازآفرینی بافت فرسوده شهر قم برگزار کردیم، این نشست‌ها در خود این بافت تشکیل شده و تجارب خوبی در نشست‌های آموزشی ارائه شد.

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم افزود: امیدواریم با کاهش سود بانکی تسهیلات نوسازی بافت فرسوده، افزایش درخواست برای دریافت تسهیلات را در این بافت شاهد باشیم. در این خصوص جلساتی در مساجد مناطق بافت فرسوده را در راستای توانمند کردن ساکنان این بافت برگزار کردیم.

فتاحی زاده با بیان اینکه باید به دنبال مشارکت اجتماعی بیشتر و فعالیت‌های تسهیل گری باشیم افزود: طرح جامع اقدام مشترک با رویکرد برنامه ششم توسعه در استان تهیه شده است.

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم با اشاره نقش دفاتر تسهیل گری اظهار کرد: باید تعداد بیشتری از این دفاتر در بافت فرسوده ایجاد شود، همچنین باید فضاهای واجد شرایط فرهنگی، هویتی و مذهبی در این بافت به تملک دربیاید.

تکیه ای،مدیر شرکت عمران معصومیه شهرداری قم در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوانازقم؛گفت: از سال 85 به منظور بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده استان این شرکت راه‌اندازی شد و در سال‌های گذشته نیز اقدامات زیادی را در این راستا انجام داده است.

وی با اشاره به اینکه مناطق 1، 3، 6 و 7 بیشترین درگیری را با بافت فرسوده دارند بیان کرد: علاوه بر این بیش از یک هزار و 763 هکتار از مساحت قم نیز در بافت فرسوده جدید قرار گرفته است که حدود 22 درصد از مساحت کل شهر را تشکیل می‌دهد و در حال حاضر 51 محله در قم با جمعیتی بالغ بر 223 هزار نفر در بافت فرسوده ساکن هستند.

مدیر شرکت عمران معصومیه شهرداری قم خاطر نشان کرد: دولت ۵۰ درصد عوارض نوسازی بخش مسکونی بافت های فرسوده را به عهده گرفته است.

تکیه ای گفت: شرکت عمران معصومیه شرکتی است که ۳۳ درصد سهام آن متعلق به شهرداری و ۳۳ درصد برای آستان مقدس حضرت معصومه(س) است. ۳۴ درصد هم اداره‌کل راه و شهرسازی سهام داشته که آن را به آستانه واگذار کرده است.

اعطای تسهیلات نوسازی ۵ میلیون تومانی با سود ۱۸ درصد

وی افزود: برای نوسازی بافت های فرسوده اقدام به اعطای تسهیلات ۵۰ میلیون تومانی با سود ۱۸ درصد و تخفیف ۵۰ درصدی عوارض شهرداری و وام بیست میلیون تومانی ودیعه مسکن کرده ایم.

وی با اشاره به این که در سال ۹۵ و ۹۶ دویست و ۴۵ متقاضی وام در قم به بانک ها برای نوسازی بافت های فرسوده معرفی شدند بیان کرد: برای برون رفت از معضل بافت فرسوده باید برای کاهش نرخ سود تسهیلات و تسهیل در روند اعطای وام های دریافتی گام های موثرتری برداشته شود.

احیاء و تزریق خون تازه به بافت های فرسوده نیازمند برنامه ها و راهکارهایی است که مردم را تشویق به نوسازی بافت های فرسوده کند.اگر وام تسهیلات نوسازی به موقع اعطاء شود سرعت کاربالا می رود امیدواریم با سرعت گرفتن پروزه های عمرانی در بافت های فرسوده و ارائه ی تسهیلات ویژه خصوصا کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی شاهد نوسازی بیشتر باشیم که علاوه بر توسعه شهری، خسارت حوادث احتمالی را کاهش داد.

بدیهی است شهرداری به تنهایی قادر به نوسازی بافت‌های فرسوده نیست به همین منظور بانک‌ها و مردم باید پای کار باشند تا بتوان با مشارکت و تعامل همه جانبه گره از بافت‌های فرسوده باز و روند نوسازی و احیا به سرعت پیش رود.