همه راهکارهای حل بحران ریزگردهای قم

به گزارش تابناک قم، گرد و غبار این روزها آسمان استان قم را فراگرفته به طوریکه برای سه روز متوالی ادارات استان را به تعطیلی کشاند؛ میزان آلودگی هوا به حد بسیار خطرناک و ناسالم رسیده و بسیاری از مردم برای حفظ سلامتی در خانه مانده‌اند.

قصه هجوم ریزگردها و گرد و خاک به استان قم قصه دیروز و امروز نیست؛ سال‌هاست مردم قم با این معضل مواجه هستند و سالانه بیش از 70 روز آلوده و ناسالم در استان ثبت می‌شود، اما متاسفانه اقدامات انجام شده در طی این سال‌ها ناکافی بوده و جوابگو نیست.

از مساحت یک میلیون و 200 هزار هکتاری استان قم بیش از 200 هزار هکتار عرصه‌های بیابانی است که 105 هزار هکتار آن به کانون‌های تولید گردوغبار تبدیل شده و 30 الی 40 هزار هکتار آن بسیار نامناسب و بحرانی است. 

به گفته کارشناسان حدود 500 هزار هکتار دیگر از مساحت استان نیز در حال تبدیل شدن به بیابان هستند که وضعیتی بسیار نگران کننده را رقم خواهد زد.

اما علت اصلی ایجاد گردوغبار در قم چیست و چه راهکارهای برای مقابله و مهار ریزگردها وجود دارد تا بتوان در برنامه‌های کوتاه، میان و بلندمدت این معضل را حل کرد.

 گردوخاک قم از کجا می‌آید؟

محمدحسین بازگیر در گفت‌وگویی، با اشاره به وضعیت ناسالم هوای استان در روزهای اخیر گفت: در روزهای اخیر بخش عمده‌ای از گرد و غبار‌ها از کانون‌های داخلی استان بوده است.

بازگیر با اشاره به اینکه میزان بارندگی امسال ما تقریبا 50 میلی‌متر از سال گذشته بیشتر بوده است، افزود: به‌واسطه بارندگی خوبی که داشتیم، وضعیت اراضی آسیب‌ دیده و کانون‌های گردوغبار استان مناسب‌تر از سال گذشته بود، بنابراین خیزش گردوغبار را دیرتر و کمتر شاهد بودیم. 

مدیرکل محیط زیست استان قم بیان کرد: شروع خیزش گردوغبار در روزهای اخیر و هفته گذشته عمدتا از مناطق دشت کویر، استان‌های سمنان و اصفهان بود. با بالا رفتن سرعت باد و گذشتن از بازه زمانی بارندگی‌ها، بخشی از کانون‌های داخلی از شرق استان نیز به آن اضافه شد.

وی عنوان کرد: با پیگیری‌هایی که توسط مسئولان استان و همکاران ما در دستگاه‌های دیگر با موضوع بحث گردوغبار انجام شد، این معضل یکی از 3 مسئله اصلی استان و به عنوان یکی از اولویت‌ها شناخته شد.

بازگیر تصریح کرد: مبحث گردوغبار مربوط به زمان حال نیست و در طول سالیان اتفاق افتاده است. ما برای پیگیری مطالعات و منشأیابی زیادی را انجام داده و کارگروه‌های غیرفعال را به صورت مستمر فعال کرده‌ایم.

22 دستگاه در حوزه گردوغبار وظیفه دارند

مدیر کل محیط زیست استان قم گفت: 22 دستگاه در حوزه گردوغبار وظیفه دارند. وظیفه ما به عنوان محیط زیست رصد، پایش و دیده‌بانی است. اقدامات ما به همراه هواشناسی هشدار، سنجش و یافتن مناطق درگیر در استان است.

وی افزود: ما در حال تکمیل شبکه هستیم. شبکه دیده‌بانی جزو شبکه‌های بسیار کامل ماست. 3 ایستگاه سنجش آلودگی هوا در قنوات، پردیسان و کوه‌سفید اضافه کرده‌ایم. ایستگاه‌های سطح شهر را نیز به‌روزرسانی کرده‌ایم.

بازگیر با اشاره به انجام کارهای اجرایی گفت: اطراف جاده گرمسار 500 هکتار درختکاری، کاشت طاق و گیاهان صورت گرفته است. منابع طبیعی نیز کاشت حدود 1000 هکتار را در بخش دیگری دنبال کرده است.

مدیر کل محیط زیست استان قم بیان کرد: در مجموع برای عرصه‌های آسیب دیده تاکنون نزدیک به 13 هزار هکتار درختکاری، کاشت طاق و کاشت گونه‌های گیاهی مناسب منطقه صورت گرفته است.

کمبود اعتبار کار بیابان‌زدایی را کند کرده است

بازگیر گفت: قم نزدیک به 30 هزار عرصه بحرانی و کانون آسیب‌دیده دارد. این کانون‌ها با کوچکترین وزش باد خیزش گردوغبار ایجاد می‌کنند. 30 هزار هکتار از اراضی باقی مانده و فقط 13 هزار هکتار آن احیا و بیابان‌زدایی شده است.

وی افزود: اقدامات برای مقابله با بحران گرد و غبار در قم از سالهای گذشته آغاز شده است، اما به دلیل کمبود اعتبارات با کندی مواجه شده و باید برای این معضل چاره اندیشی شود.

پیامد اختصاص نیافتن حقابه محیط زیستی

مدیرکل محیط زیست استان قم با بیان اینکه یکی از مهمترین موانع، تخصیص نیافتن حقابه‌های زیست محیطی استان است، افزود: خشکسالی مستمر و استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، موجب فرسایش خاک و فرونشست زمین و ایجاد کانونهای گرد و غبار شده است.

بازگیر گفت: 300 هزار هکتار از مساحت قم مستعد تولید گردوخاک است و حدود 105 هزار هکتار از عرصه‌های بیابانی قم عرصه‌هایی هستند که به کانون‌های ایجاد گردوغبار تبدیل شده است که 30 تا 40 هزار هکتار آن بحرانی هست.

شناسایی 100 منبع آلاینده هوا در قم

بازگیر عنوان کرد: با توجه به اختصاص نیافتن حقابه‌ها و وجود خشکسالی، برگردان این وضعیت به حالت طبیعی یک کار پرهزینه، پردامنه و همه‌گیر است.

مدیر کل محیط زیست استان قم در پاسخ به این پرسش که چرا محیط زیست در این زمینه کوتاهی کرده است، گفت: ما در حوزه تکالیف و اختیارات قانونی دستگاهی خود، باید با منابع آلاینده برخورد کنیم، از همین رو تا امروز بیش از 100 منبع آلاینده را شناسایی کرده و پیگیری‌های لازم را در حدود اختیارات خود انجام داده‌ایم.

105 هزار هکتار کانون گردوغبار

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم نیز با اشاره به وضعیت منابع طبیعی استان به خبرنگار تسنیم گفت: استان قم با مساحت یک میلیون و 200 هزار هکتار، در حال حاضر بیش از 200 هزار هکتار عرصه‌های بیابانی دارد. بیش از 105 هزار هکتار از این عرصه های بیابانی کانون اصلی ایجاد گردوغبار هستند.

محمد شعاعی افزود: از لحاظ موقعیت جغرافیایی ما در مرکز کشور و در حاشیه کویر مرکزی هستیم، بنابراین بحث بیابان‌زایی برای ما یک پدیده طبیعی محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه منشأ اصلی بیابان‌زایی به دو عامل طبیعی و دخالت‌های نابه‌جای بشری برمی‌گردد، گفت: بخش عمده‌ای از دلایل بیابان‌زایی مربوط به گذشته و کارهایی است که بدون در نظر گرفتن مباحث زیست محیطی و منابع طبیعی انجام شده و این موضوع پس از گذشت سالیان به یک معضل تبدیل شده است.

خسرانِ قطع حقابه‌ها‌ی رودخانه‌های قمرود و قره‌چای

شعاعی عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین عوامل بیابان‌زایی قطع حقابه‌ها‌ی زیست محیطی است؛ آبی که از دو رودخانه دائمی قمرود و قره‌چای وارد استان می‌شد، مناطقی که به کانون‌های گردوغبار تبدیل شده است را محافظت می‌کرد. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: آب‌ها‌ی ورودی استان باعث می‌شد در کانون‌های ایجاد گردوغبار همیشه پوشش گیاهی و رطوبت خاک وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه طبق مطالعات صورت گرفته 4 کانون ایجاد گردوغبار در استان وجود دارد، افزود: کانون‌های گردوغبار استان قم شامل قم، مسیله، کوه‌نمک و حسین‌آباد میش‌مست است.

شعاعی گفت: البته کارهای خوبی در برخی از این مناطق در گذشته انجام‌ شده است، از جمله در منطقه کوه‌نمک در شهرستان جعفرآباد که هم‌اکنون مشکلی در این منطقه وجود ندارد. منابع طبیعی همچنین از سال‌ها قبل در منطقه حسین‌آباد میش مست کارهای خوبی از جمله کاشت طاق و جنگل‌های بیابانی انجام داده است.

حقابه‌های محیط زیستی باید برگردد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: در حال حاضر مناطق بحرانی و مشکل‌ساز قم در شرق استان یعنی منطقه مسیله و سراج است. بادهایی که از سوی شرق می‌وزد، بیشترین گردوغبار را به سمت استان قم می‌آورد.

شعاعی در پاسخ به این پرسش که منابع طبیعی با توجه به قوانینی که دارد چرا به کندی پیگیر کار است، گفت: طبق قوانین آیین‌نامه، فقط منابع طبیعی متولی پدیده ایجاد گردوغبار نیست و 14 دستگاه باید پیگیر این موضوع باشند. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم بیان کرد: در بحث بیابان‌زدایی مهم‌ترین و کم هزینه‌ترین کار اجرایی، زنده کردن حقابه‌های زیست محیطی است که در حال حاضر وارد استان نمی‌شود.

 1.5 همت اعتبار مورد نیاز برای مهار کانون‌های بحرانی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: با توجه به اینکه هزینه‌های احیا بسیار بالاست، ما به تأمین اعتبارات استانی و اعتبارات ملی نیاز داریم. گرفتن حقابه‌ها جزو وظایف وزارت نیرو است. نمایندگان وزارت نیرو باید پیگیر باشند تا حقابه‌ها را از استان‌های دیگر دریافت کنند.

شعاعی افزود: هزینه‌های بیابان‌زدایی بسیار بالاست. برای مثال هزینه مالچ پاشی نفتی در هر هکتار چیزی بالغ بر 150 میلیون تومان است؛ ولی چون موضوع زیست مردم در اولویت قرار دارد باید به صورت ویژه به آن رسیدگی شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم افزود: در سفر دوم هئیت دولت به استان قم، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست طی بازرسی که از منطقه نواران داشت، این قول را دادند که 2 هزار مالچ غیرنفتی برای استان قم تامین کنند. 

وی تصریح کرد: برای مهار بیابان‌زایی به اعتبارات بیشتری احتیاج هست. کانون‌های بحرانی گردوغبار ما 30 هزار هکتار است که چیزی بالغ بر 1.5 همت هزینه لازم دارد. دستگاهای متولی در این امر همسو هستند ولی بیشتر نیازمند کار عملیاتی هستیم تا بتوانیم اعتبارات مورد نیاز را در‌ این زمینه دریافت کنیم.

شعاعی گفت: ما در سال گذشته با کمک‌های مردمی خیرین کارهای خوبی در استان قم انجام داده‌ایم. چیزی حدود 400 هکتار را احیا کرده‌ایم.در همین خصوص طرحی مردمی به‌نام کاشت یک میلیارد درخت داریم که بدون اعتبارات دولتی در حال اجراست. از کسانی که می‌توانند در این زمینه یاریگر ما باشند هم استقبال می‌کنیم.

ریزگردهای قم بیخ گوش تهران و 6 استان دیگر

کارشناسان هشدار داده‌اند معضل گردوغبار در استان قم یک مسئله ملی هست و اگر توجه ویژه به آن نشود و اعتبارات کافی برای مهار کانون‌های ایجاد گردوغبار در قم تخصیص نیابد به زودی تهران و 6 استان دیگر نیز درگیر ریزگردهای استان قم خواهند شد.

طبق پایش‌های صورت گرفته، علاوه بر 105 هزار هکتاری که هم اکنون تبدیل به کانون تولید گردوغبار در استان قم شده است، حدود 300 هزار هکتار دیگر از مساحت قم نیز مستعد تولید گردوخاک است و اگر اقدامات لازم و فوری برای بیابان‌زدایی و درختکاری انجام نشود، بحران زیست محیطی بزرگی در سال‌های آینده قم و هفت استان اطراف آن را خواهد گرفت